Umowa darowizny

Umowa darowizny jest to umowa nazwana prawa cywilnego, której celem jest nieodpłatne przysporzenie korzyści obdarowanemu kosztem majątku darczyńcy. Stroną umowy, która zobowiązuje się do dokonania przysporzenia jest darczyńca, zaś stroną, na rzecz której jest dokonywana darowizna, jest obdarowany. Niniejszy tekst opisuje wszelakie aspekty związane z umową darowizny.

Ustawa o darowiznach

Na początek kilka słów na temat regulacji prawnych. Aspekty związane z funkcjonowaniem darowizn w praktyce są uwzględnione w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (wraz z późniejszymi zmianami). Najważniejszym celem przyświecającym ustawodawcy było uporządkowanie kwestii podatkowych, które przy zawieraniu omawianych tutaj umów zawsze wzbudzają najwięcej wątpliwości. Należy przy tej sposobności przypomnieć, iż podatek od spadków i darowizn jest podatkiem  bezpośrednim, od przyrostu masy majątku, osobistym oraz samorządowym (gminnym). Podatnikami są w tym przypadku osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy i prawa majątkowe wymienione w przepisach o darowiznach. Płatnikami z kolei są notariusze – jednakże pod warunkiem, że umowę darowizny zawarto w formie aktu notarialnego bądź umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody.

Oprócz tego wspomniana ustawa porusza jeszcze wiele innych zagadnień mających związek z umową darowizny takich jak m. in.: podział na grupy podatkowe, limity zwolnień w podatku dochodowym, formalności do załatwienia itp. Należy dodać, iż bez względu na to czy w rachubę wchodzi umowa darowizny samochodu, nieruchomości, pieniędzy itp., strony umowy muszą się wywiązać z narzuconych im przepisami obowiązków pod groźbą poniesienia konsekwencji.

Cechy umowy darowizny

Umowa darowizny odznacza się pewnymi charakterystycznymi cechami, które muszą zaistnieć – w przeciwnym razie umowa darowizny jest bezskuteczna. Przede wszystkim prawo bytu ma ona jedynie wówczas, kiedy w rachubę wchodzą nieodpłatne świadczenia – przy świadczeniach odpłatnych takiej opcji nie ma. Po stronie darczyńcy oraz obdarowanego może się znajdować więcej niż jedna osoba – także wtedy, gdy przedmiot umowy jest niepodzielny (przykładem takiej umowy jest umowa darowizny nieruchomości). Ponadto przedmiot darowizny stanowić mogą zarówno prawa majątkowe, jak i prawa nie posiadające wartości materialnej (o ile odznaczają się wartością dla stron umowy).

Jeżeli obdarowany zachował się wobec darczyńcy w sposób rażąco niewdzięczny, darczyńca ma prawo cofnąć darowiznę. Niemniej w takiej sytuacji mają zostać spełnione takie oto przesłanki: darowizna musi zostać odwołana w formie pisemnej, zaś darczyńca nie może przebaczyć obdarowanemu. W sytuacji, gdy darowizna czyni zadość zasadom współżycia społecznego, nie może zostać cofnięta.

Obowiązki darczyńcy i obdarowanego

Zawarcie umowy darowizny generuje powstanie obowiązków po obu jej stronach. Darczyńca jest zobligowany w głównej mierze do wykonania umowy w wyznaczonym terminie – w przypadku nie dotrzymania go obdarowany może pod pewnymi warunkami domagać się  odsetek za opóźnienie. Darczyńca musi pamiętać o tym, że to właśnie on jest zobowiązany  naprawić szkody będącą rezultatem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pod warunkiem, że szkoda ta została wyrządzona umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Konieczność naprawienia szkody zachodzi również wtedy, gdy darowana rzecz ma wady, o czym darczyńca wiedział w momencie zawierania umowy, ale nie poinformował o tym fakcie obdarowanego.

Darczyńcy przysługuje prawo obłożenia  obdarowanego obowiązkiem oznaczonego działania bądź zaniechania, nie czyniąc przy tym nikogo wierzycielem – nie koliduje to z bezpłatnym charakterem darowizny.

Co się natomiast tyczy obdarowanego, to najistotniejszą sprawą, o której musi on pamiętać, jest umowa darowizny a podatek dochodowy. Mówiąc innymi słowy – stroną płacącą podatek dochodowy jest w tym przypadku obdarowany. Obowiązek ten powstaje przy złożeniu przez niego oświadczenia w formie aktu notarialnego oraz spełnieniu przez darczyńcę przyrzeczonego świadczenia (o ile umowa darowizny pojazdu, pieniędzy itp. nie została zawarta w formie aktu notarialnego).

Zawarcie umowy oznacza dla obdarowanego zobowiązanie się w sytuacji popadnięcia przez darczyńcę w niedostatek do dostarczania mu środków na utrzymanie bądź potrzebnych na uregulowanie świadczeń alimentacyjnych. Oczywiście, potrzeby te muszą być jak najbardziej uzasadnione, jednakże każdy przypadek trzeba rozpatrywać indywidualnie. Obowiązku  pomocy nie ma, jeśli obdarowany zwróci darczyńcy wartość wzbogacenia (jednorazowo bądź w ratach).

Podatek od darowizny

Darowizna przynosi obdarowanemu korzyść, a zatem zgodnie z przepisami stanowi dla niego dochód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym. W tym momencie niezwykle ważne jest to, do której grupy podatkowej należy obdarowany, albowiem każdej z nich są przypisane odmienne limity. Kształtują się one na poziomie:

– 9637 zł  dla I grupy podatkowej, którą tworzą: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha oraz teściowie,

– 7276 zł  dla II grupy podatkowej, do której należą: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie, pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków, rodzeństwa małżonków oraz małżonków innych zstępnych,

– 4902 zł dla III grupy podatkowej składającej się z innych nabywców.

W chwili, kiedy suma nabyć od jednej osoby przekroczyła w przeciągu 5 lat poprzedzających ostatnie nabycie zaprezentowane powyżej limity, powstaje obowiązek podatkowy. W takiej sytuacji umowa darowizny nieruchomości, firmy, pieniędzy itp. wymaga zgłoszenia jej do  urzędu skarbowego. Wysokość podatku do zapłacenia jest wyliczana przez fiskus. Obowiązują stawki podatku:

1) dla I grupy podatkowej:

– 3 proc. przy nadwyżce w wysokości do 10 278 zł,

– 308,30 zł i 5 proc. nadwyżki przy nadwyżce w wysokości przekraczającej 10 278 zł,

– 822,20 zł i 7 proc. nadwyżki przy nadwyżce w wysokości przekraczającej 20 556 zł,

2) dla II grupy podatkowej:

– 7 proc. przy nadwyżce w wysokości do 10 278 zł,

– 719,50 zł i 9 proc. nadwyżki przy nadwyżce w wysokości przekraczającej 10 278  zł,

– 1 644,50 zł i 12 proc. nadwyżki przy nadwyżce w wysokości przekraczającej 20 556 zł,

3) dla III grupy podatkowej:

– 12 proc. przy nadwyżce w wysokości do 10 278 zł,

– 1 233,40 zł i 16 proc. nadwyżki przy nadwyżce w wysokości przekraczającej 10 278 zł,

– 2 877,90 zł i 20 proc. nadwyżki przy nadwyżce w wysokości przekraczającej 20 556 zł.

Przy tej okazji pojawia się często pytanie o to czy jest możliwa umowa darowizny bez podatku? Odpowiedź brzmi – tak, aczkolwiek z takiego przywileju mogą skorzystać tylko podatnicy należący do tzw. grupy zerowej. Funkcjonuje ona w ramach I grupy podatkowej, a zaliczani są do niej: małżonek, rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, pasierbowie, ojczym, macocha oraz rodzeństwo. Kwestia umowa darowizny a urząd skarbowy przedstawia się tutaj tak, że darowizna musi zostać zgłoszona do tegoż organu w przeciągu 6 miesięcy od daty jej otrzymania. Członkowie grupy zerowej – w przeciwieństwie do wszystkich pozostałych podatników – nie muszą uwzględniać darowizny w corocznym zeznaniu podatkowym.

Warto jeszcze wspomnieć, iż najlepiej zawierać umowę w formie pisemnej (pomiędzy członkami bliskiej rodziny darowizna bez umowy nie jest rzadkością), ponieważ mogą w przyszłości pojawić się rozmaite kwestie takie jak chociażby zachowek a umowa darowizny.

Darowizna w PIT i CIT

Osoby fizyczne oraz prawne, które zdecydowały się zostać darczyńcami, powinny mieć na uwadze to, że w niektórych przypadkach warto uwzględnić darowiznę w zeznaniu podatkowym, ponieważ istnieje możliwość dokonania z tego tytułu dwóch niezależnych odliczeń (nie sumuje się ich):

– 1 proc. podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego,

– 6 proc. dochodu na rzecz organizacji realizującej cele pożytku publicznego (w przypadku osób prawnych obowiązuje limit 10 proc. dochodu).

Uwzględniona w PIT/CIT darowizna musi być udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanego. Wskazane powyżej limity nie mają zastosowania m. in. przy darowiznach przekazanych na cele charytatywno-opiekuńcze.

Zawierając umowę darowizny, trzeba wiedzieć jakie dokumenty należy złożyć do urzędu skarbowego. Są to załączniki PIT/O do zeznania PIT dla osób fizycznych oraz CIT-8/O dla osób prawnych.

Darowizna na rzecz członka rodziny i od rodziców

Darowizna na rzecz członka rodziny wymaga zgłoszenia jej do urzędu skarbowego w przeciągu 6 miesięcy od daty jej otrzymania – służy do tego formularz SD-Z2. Nie ma przy tym znaczenia czy jest to np. umowa darowizny finansowej, umowa darowizny domu czy samochodu etc. Wyjątek stanowią sytuacje, gdy: po pierwsze – umowa została sporządzona w formie aktu notarialnego, po drugie – wartość wszystkich darowizn, jakie obdarowany otrzymał od tej samej osoby w ciągu ostatnich 5 lat nie przekroczyła kwoty 9 637 zł. Zwolnieniem z podatku są objęte wyłącznie darowizny przekazane podatnikowi przez członków jego najbliższej rodziny (mowa tu o zerowej grupie podatkowej). Przekroczenie wspomnianego wcześniej limitu generuje obowiązek uiszczenia podatku w kwocie wyliczonej przez urząd skarbowy.

Pojawia się tu jeszcze ważna uwaga, a mianowicie taka, że przy darowiznach nieruchomości – takich jak np. umowa darowizny mieszkania – jest obowiązek sporządzania ich u notariusza.

Kiedy w rachubę wchodzi umowa darowizny dla dziecka od rodzica, występuje tu dodatkowo zagadnienie takie jak umowa darowizny i zachowek. Spisując testament, spadkodawca uwzględnia w nim wybrane przez siebie osoby. Zachowek zabezpiecza interesy najbliższych osób, które zostały przez spadkodawcę pominięte. Prawo do zachowka posiadają zstępni, małżonek oraz rodzice spadkobiercy.

Darowizna nieruchomości

Umowa darowizny nieruchomości jest często spotykana – głównie wśród członków najbliższej rodziny z uwagi na płynące z tego korzyści w postaci uniknięcia obowiązku uiszczenia podatku dochodowego. Jeżeli stronami umowy są podatnicy reprezentujący zerową grupę podatkową, darowizna jest zwolniona z podatku – pod warunkiem, że zostanie zgłoszona do  urzędu skarbowego w przeciągu 6 miesięcy. Pozostali podatnicy z I grupy podatkowej mogą skorzystać z ulgi mieszkaniowej. Do podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nie wliczają czystej wartości lokalu do łącznej wysokości nie przekraczającej 110 m kw. powierzchni użytkowej darowanego budynku lub lokalu. Podatnicy z II i III grupy  podatkowej muszą uiścić podatek od darowizny. Jego wysokość determinuje przynależność do określonej grupy podatkowej oraz wartość nieruchomości stanowiącej przedmiot umowy.

Przy umowie darowizny nieruchomości obciążonej hipoteką podatek od spadku i darowizn z tytułu nabycia nieruchomości w drodze darowizny wynosi 0 zł – o ile wartość hipoteki jest większa niż wartość nieruchomości. To czy jest to darowizna pomiędzy najbliższymi członkami rodziny, czy osobami obcymi nie ma w tym kontekście znaczenia.

Darowizna samochodu

Jedną z najczęściej zawieranych umów darowizny jest umowa darowizny auta. Generalnie wymagane jest, by miała ona formę aktu notarialnego, lecz możliwa jest również umowa darowizny bez notariusza – wtedy ważności nabiera ona w momencie, gdy darczyńca przekazuje obdarowanemu samochód. Czy jest to umowa darowizny części samochodu, czy też całego pojazdu, znaleźć się w niej muszą takie elementy jak:

– data i miejsce zawarcia umowy,

– dane darczyńcy i obdarowanego,

– oświadczenie darczyńcy o posiadaniu pełnego prawa własności pojazdu oraz o braku obciążeń auta zobowiązaniami na rzecz osób trzecich,

– oświadczenie darczyńcy o darowaniu samochodu,

– oświadczenie obdarowanego o przyjęciu darowizny,

– termin realizacji umowy.

Darowizna auta pociąga za sobą skutki podatkowe. Wysokość podatku dochodowego, który obdarowany musi z tego tytułu odprowadzić, jest zdeterminowana jego przynależnością do określonej grupy podatkowej oraz wartością auta. Obowiązku podatkowego nie ma, jeśli umowa została zawarta pomiędzy podatnikami z zerowej grupy podatkowej oraz zgłoszona do fiskusa w przeciągu 6 miesięcy. Umowa darowizny samochodu oznacza przeniesienie jego własności – warto pamiętać o tym, że firma ubezpieczeniowa ma wtedy prawo przeprowadzić rekalkulację składki OC.

Darowizna pieniężna

Kolejną popularną umową darowizny jest umowa darowizny kwoty pieniężnej. Przysparza ona obdarowanemu dochód objęty podatkiem dochodowym. Nie płacą go jedynie członkowie zerowej grupy podatkowej, którzy dokonali zgłoszenia darowizny na formularzu SD-Z2 w przeciągu 6 miesięcy od daty jej otrzymania. Ponadto darowizna musi być też udokumentowana. Co się zaś tyczy pozostałych podatników, to obowiązują ich limity przypisane poszczególnym grupom podatkowym zaprezentowane we wcześniejszej części tego artykułu. Zgłoszenia do fiskusa dokonują na formularzu SD-3 w terminie miesiąca od przyjęcia darowizny. O wysokości naliczonego podatku informuje urząd skarbowy w specjalnym piśmie – na dokonanie opłaty podatnik ma 14 dni, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia. Nie zgłoszenie darowizny daje fiskusowi prawo do zastosowania sankcyjnej stawki podatku w wysokości 20 proc.

Zgłaszanie darowizny nie jest wymagane, jeśli sporządzono ją w formie aktu notarialnego (obowiązek ten przechodzi wówczas na notariusza) oraz gdy wartość darowizn otrzymanych od jednej osoby w przeciągu 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, nie przekracza łącznie kwoty wolnej od podatku. Ponadto członkowie I grupy podatkowej mają pod pewnymi warunkami prawo do ulg, jeżeli darowizna została przeznaczona na budowę domu, kupno mieszkania bądź spłatę kredytu hipotecznego.

Generalnie rzecz biorąc, darczyńca może zobligować obdarowanego do przeznaczenia środków na konkretny cel, jednakże musi być to jasno zaznaczone w umowie. Obdarowany może odmówić, usprawiedliwiając się jedynie istotną zmiana stosunków bądź też zwolnić się z tego obowiązku poprzez zwrócenie darczyńcy pełnej kwoty.

Darowizna firmy

W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą niejednokrotnie miejsce ma umowa darowizny firmy. Wielu przedsiębiorców przekazuje swe firmy członkom najbliższej rodziny, ponieważ jest to dla nich bardziej korzystne niż sprzedaż. Aby wspomniane darowizny dokonać, musi najpierw zamknąć działalność, by następnie pozostały po niej majątek przekazać innej osobie. Tu pojawia się taka kwestia jak umowa darowizny a podatek VAT. Przy powyższej operacji nie ma on zastosowania, albowiem w dniu likwidacji firmy stan jej majątku jest zerowy. Co więcej, nie trzeba też płacić podatku dochodowego, lecz nieco inaczej przedstawia się sprawa z podatkiem od spadków i darowizn. Co do zasady należy go uiścić, niemniej jednak jeśli stronami umowy są podatnicy z zerowej grupy podatkowej, nie ma takowej konieczności (oczywiście pod warunkiem zgłoszenia darowizny do urzędu skarbowego w przeciągu 6 miesięcy).

Wzór umowy darowizny

Czy w przy umowie darowizny obowiązuje wzór? Ogólnie rzecz biorąc – nie, ponieważ nie został on ustawowo narzucony. To jednak wcale nie oznacza, że przy konstruowaniu umowy jej strony mają pełną dowolność. Musi ona bezwzględnie zawierać:

– datę i miejsce jej zawarcia,

– dane darczyńcy i obdarowanego,

– określenie przedmiotu darowizny,

– informację o stopniu pokrewieństwa stron umowy,

– informację o tym, kto ponosi koszty umowy.

Dodatkowo przy niektórych umowach niezbędne są:

– oświadczenia darczyńcy o posiadaniu prawa własności samochodu/nieruchomości i o braku obciążeń samochodu/nieruchomości zobowiązaniami na rzecz osób trzecich,

– oświadczenia o przekazaniu darowizny przez darczyńcę i jej przyjęciu przez obdarowanego,

– w przypadku umowy darowizny pieniędzy dokumenty potwierdzające jej przekazanie, np. wyciąg z rachunku bankowego.

Umowa zawsze jest sporządzana w dwóch egzemplarzach – po jednym dla każdej ze stron. Jeżeli została spisana u notariusza, to on dokonuje zgłoszenia do US.

Poniżej zamieszczony jest przykładowy formularz umowy darowizny kwoty pieniężnej, który można zastosować też w sytuacji, gdy przedmiot darowizny jest inny niż pieniądze, np. samochód, mieszkanie itp.: